W dawnych bolesławieckich garncarniach, obok ogromnego wyboru naczyń, produkowano także ceramiczne bibeloty, pamiątki czy zabawki. Były wśród nich także skarbonki - pojemniki do zbierania monet. Są to obecnie bardzo rzadko spotykane eksponaty, ponieważ w większości były one jednorazowego użytku: posiadały jedynie niewielki otwarty otwór do wrzucania monet, a były pozbawione powszechnie dziś występującego większego, zamykanego otworu do wyjmowania zgromadzonych pieniędzy. Taką skarbonkę po napełnieniu należało po prostu rozbić, a skorupki - wyrzucić.
Najstarszą bolesławiecką skarbonkę, pochodzącą z XVI w., udało się znaleźć podczas badań archeologicznych w 2007 r., prowadzonych w dole odpadowym po dawnej garncarni przy ul. Piaskowej w Bolesławcu. Jest to wykonane na kole garncarskim protokamionkowe naczynie niewielkich rozmiarów (6 cm wysokości i 4,5 cm średnicy) o stożkowatej formie, od góry zakończone uchwytem w kształcie niskiej prostej sterczyny. Na jej skośnej ściance bocznej znajduje się umieszczony pionowo wąski otwór o długości 2 cm do wrzucania monet . Ścianki skarbonki pokrywa brązowe szkliwo ziemne, które uległo przepaleniu i złuszczeniu w procesie wypału, a ponadto zalało otwór wrzutowy. Defekt ten spowodował, że skarbonkę uznano za bezużyteczną i jako odpad produkcyjny wyrzucono na śmietnik, skąd po przeszło 400 latach trafiła do muzealnej kolekcji.
Ceramiczne skarbonki były odkrywane również podczas badań archeologicznych w innych ośrodkach staromiejskich w Polsce. Najliczniejszy opublikowany ich zbiór pochodzi z badań archeologicznych, prowadzonych w latach 90 XX w. przy ul. św. Mikołaja 47/48 we Wrocławiu. Znaleziono tam łącznie 8 naczyń o formie owoidalnej, przeważnie fragmentarycznie zachowanych. Ich wysokość nie przekraczała 6 cm. Najstarsze z nich pochodzą z początku XVI w. Niewiele mniej, bo 7 skarbonek, odkryto podczas badań archeologicznych, prowadzonych w latach 2009 – 2014 na terenie Starego Miasta w Krakowie. Pochodzą one z różnego czasu (od XIV po XIX w.) i prezentują zróżnicowany poziom artystyczny. Kuliste pojemniki na monety zakończone od góry uchwytem w kształcie guzka, powstałe II. poł. XVIII w., odkryto także podczas badań na Starym Mieście w Bydgoszczy.
Kuliste formy skarbonek pojawiały się w każdej epoce i przetrwały do naszych czasów, stając się charakterystycznym kształtem dla tego typu naczynia. W przedwojennych bolesławieckich wytwórniach ceramiki powstawały jednak również kamionkowe skarbonki o bardziej fantazyjnych kształtach i dekoracjach. W kolekcji Muzeum Ceramiki znajduje się unikatowa skarbonka, powstała ok. 1910 r. w garncarni artystycznej Roberta Burdacka (Kunsttöpferei Robert Burdack). Jej korpus, o kształcie odwróconego ściętego stożka, pokryty jest połyskującym brązowym artystycznym szkliwem ziemnym, a lekko wypukłą górną powierzchnię z położonym przy samej krawędzi otworem wrzutowym zdobi motyw dziewczynki grającej w piłkę, wykonany w technice intarsji szkliwami. Ponadto w zbiorach prywatnych kolekcjonerów ceramiki bolesławieckiej znajdują się przykłady skarbonek figuralnych, zdobionych wielobarwnymi szkliwami zaciekowymi, powstałych pomiędzy 1910 a 1937 r. w wytwórni Bunzlauer Keramische Werkstätten Reinhold & Co.
Kamionkowe skarbonki powstawały w bolesławieckich zakładach ceramicznych także po wojnie i produkowane są do dzisiaj. Muzeum Ceramiki posiada w swej kolekcji skarbonkę o kulistym, mocno spłaszczonym kształcie, z otworem wrzutowym w płasko ściętej górnej powierzchni. Naczynie, pokryte brązowym szkliwem, zdobione jest po bokach stylizowanym ornamentem kwiatowym, wykonanym rożkiem. Powstało w l. 50. XX w. w Spółdzielni Rękodzieła Artystycznego „Ceramika Artystyczna”, a jego projektantką była najprawdopodobniej Izabela Zdrzałka, ówczesny kierownik artystyczny tego zakładu. Dużo młodsza od niej jest skarbonka zaprojektowana przez Bronisława Wolanina, produkowana w tej samej wytwórni od l. 90. XX w. Kulista, wykonana techniką odlewu w formie, pokryta dekoracją stempelkową, z poziomym otworem wrzutowym i dodatkowym otworem w dnie do wyjmowania zgromadzonych monet, różni się sporo od swojej XVI-wiecznej protoplastki, choć obie wykonane są przecież z tej samej gliny.
(info: Muzeum Ceramiki)